ပညာေရးေပၚလဆီဆိုင္ရာစာတမ္း

ဤစာတမ္းသည္ ျမန္မာႏိုုင္ငံပညာေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈလုုပ္ရာတြင္ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရန္ အခ်က္မ်ားကိုု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ေအာက္ပါက႑မ်ား ပါ၀င္ပါသည္။ လက္ရွိအေျခအေန အေပၚမူတည္၍ စဥ္းစားတင္ျပျခင္းသာျဖစ္ျပီး သုုေတသနေလ့လာမႈမ်ား ျပဳလုုပ္ရန္လိုုအပ္ပါသည္။
၁။ မသင္မေနရပညာေရး / ကေလးအားလံုုးအတြက္ပညာေရး
၂။ ေရရွည္တည္တ့ံ၍အက်ဳိးရွိေသာပညာေရး
၃။ ပညာေရးစနစ္အမ်ိဳးမ်ိဳး (Codes of Education)
၄။ အမ်ိဳးသားထုုတ္ကုုန္ပမာဏႏွင့္ အမ်ိဳးသားေပ်ာ္ရႊင္မႈပမာဏ (GNP vs. GNH)


၅။ အေျခခံဥပေဒ ႏွင့္ ပညာေရး
၆။ ဗဟိုုခ်ုဳပ္ကိုုင္မႈေလ်ာ့ခ်ေသာ ပညာေရးစံနစ္ (Decentralized Education System)
၇။ က်ယ္ျပန္႕၍မွ်တမႈရွိေသာ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္း
၈။ ဘာသာစကား ႏွင့္ ပညာေရး
၉။ သင္ယူမႈကိုုဗဟိုုျပဳေသာ ပညာေရး
၁၀။ ေက်ာင္းသားမ်ား၏ သင္ယူမႈကိုု စစ္ေဆးျခင္း ႏွင့္ ၀င္ခြင့္ဆိုုင္ရာစာေမးပဲြမ်ား
၁၁။ ေက်ာင္းျပင္ပ ပညာေရး (Non-formal Education)
      အရြယ္ေရာက္ျပီးသူမ်ားအတြက္ပညာေရး (Adult Education)
      ရာသက္ပန္သင္ယူျခင္း ႏွင့္ သင္ယူမႈပတ္၀န္းက်င္ (Life-long Learning and Learning Environment)
၁၂။ ပုုဂၢလိကေက်ာင္း ပညာေရး (Private Education)
၁၃။ ဆရာမ်ားအတြက္ ပညာေရး (Teacher Professional Development)
၁၄။ အထက္တန္း ပညာေရး (Higher Eduation)
၁၅။ အသက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္းဆိုုင္ရာ ပညာေရး (Vocational Education)

၁။ မသင္မေနရပညာေရး / ကေလးအားလံုုးအတြက္ပညာေရး                                                                                                       (Compulsory Education / Education for All)
ကေလးအားလံုုးအတြက္ မသင္မေနရပညာေရးသတ္မွတ္ခ်က္သည္ ႏိုုင္ငံတစ္ခုုႏွင့္တစ္ခုု ကဲြျပားၾကသည္။ အဂၤလန္ႏိုုင္ငံတြင္ လက္ရွိေပၚလစီအရ ေက်ာင္း၀င္ရမည့္အသက္အရြယ္မွာ ေလးႏွစ္ခဲြမွငါးႏွစ္ခဲြအတြင္းျဖစ္ျပီး အေစာဆံုုး ေက်ာင္းထြက္ႏိုုင္သည့္အသက္မွာ ၁၆ႏွစ္ ျဖစ္သည္။
၂၀၁၃တြင္ မသင္မေနရပညာေရးကိုု ကေလး အသက္ ၁၇ႏွစ္ အထိ တိုုးျမွင့္ၿပီး ၂၀၁၇တြင္ ၁၈ႏွစ္အထိ သတ္မွတ္မည္ျဖစ္သည္။
အေမရိကန္တြင္ ျပည္နယ္ တစ္ခုစီအလိုုက္ ကဲြျပားမႈရွိသည္။ ေက်ာင္း၀င္ရမည့္အသက္အရြယ္မွာ ၅ႏွစ္မွ ၈ႏွစ္အတြင္း ျဖစ္ျပီး၊ အေစာဆံုုး ေက်ာင္းထြက္ႏိုုင္သည့္အသက္မွာ ၁၆ႏွစ္မွ၁၈ႏွစ္အတြင္းျဖစ္သည္။ ျပည္နယ္အခ်ိဳ႕တြင္ မိဘက ေလွ်ာက္ထားလာပါက ၁၄ႏွစ္တြင္ ေက်ာင္းထြက္ခြင့္ျပဳသည္။ အိႏိၵယႏိုုင္ငံတြင္ မသင္မေနရပညာေရးသတ္မွတ္ခ်က္မွာ ၂၀၀၉ ခုုႏွစ္ပညာေရးေပၚလစီအရ အသက္၆ႏွစ္မွ၁၄ႏွစ္အထိ ျဖစ္သည္။
ျမန္မာႏိုုင္ငံတြင္ မသင္မေနရပညာေရးကိုု ယေန႕အထိသတ္မွတ္ႏိုုင္ျခင္း မရွိေသးပါ။ လံုုး၀ေက်ာင္းမေနေသာ ကေလးမ်ား၊ မူလတန္းပညာမဆံုုးမီေက်ာင္းထြက္သြားေသာကေလးမ်ား မ်ားစြာရွိေနေသးသည္။ တကမာၻလံုုးတြင္ ကေလးအားလံုုး ေက်ာင္းေနႏိုုင္ရန္ (Education for All) ကိုု United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) မွဦးေဆာင္၍ ၂၀၁၅ တြင္ေအာင္ျမင္ရန္ႀကိဳးပမ္းလွ်က္ရွိသည္။
၁၉၉၀ခုုႏွစ္ ထိုုင္းႏိုုင္ငံ Jomtien ညီလာခံမွစတင္လႈံ႕ေဆာ္ခဲ့ျပီး ၂၀၁၀ခုုႏွစ္ Daker ညီလာခံတြင္ ျပန္လည္သံုုးသပ္ရာ ႏိုုင္ငံမ်ားစြာတြင္ ေအာင္ျမင္မႈမရွိခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ Daker ညီလာခံမွေအာက္ပါအခ်က္မ်ားကိုု ၂၀၁၅ တြင္ျပည့္မီရန္ ခ်မွတ္ခဲ့သည္။
၁။ မူႀကိဳပညာေရး (early childhood)  ကိုု တိုုးခ်ဲ႕ရန္
၂။ အခမဲ့ မသင္မေနရ မူလတန္းပညာေရး
၃။ ဘ၀တသက္တာ ကၽြမ္းက်င္စရာမ်ားကိုု သင္ယူရန္
၄။ အရြယ္ေရာက္ျပီးသူမ်ားစာမတတ္သူ ပေပ်ာက္ေရး
၅။ က်ား၊ မ တန္းတူပညာေရး
၆။ အရည္အခ်င္းျမွင့္မားေသာပညာေရး
ကေလးအားလံုုးအတြက္ ပညာေရးသည္ ခႏၶာကိုုယ္ႏွင့္ ဥာဏ္ရည္ခ်ိဳ႕ယြင္းေသာကေလး မ်ား၊ အျခားအထူးလိုုအပ္ ခ်က္ရွိေသာ ကေလးမ်ားအပါအ၀င္ အားလံုုးအတြက္ျဖစ္ရမည္။

၂။ ေရရွည္တည္တံ့၍ အက်ိဳးရွိေသာပညာေရး
   (Education for Sustainable Development)
UNESCO မွ ေရရွည္တည္တံ့၍ အက်ိဳးရွိေသာပညာေရးကိုု အားေပးသည္။ ဆိုုလိုုသည္မွာ ပညာေရးသည္ စီးပြားေရး တရားမွ်တမႈရွိေသာ၊ ယဥ္ေက်းမႈမ်ားကိုု တန္းတူတန္ဖိုုးထားေသာ၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ကိုု ထိန္းသိမ္း ေသာပညာေရးကိုု အားေပးၿပီး၊ လက္ေတြ႕ဘ၀ ႏွင့္လည္း အဆက္အစပ္ရွိရမည္။
ပညာေရးသည္ ေနထိုုင္ရာ ရပ္ရြာ၌ျဖစ္ေစ၊ အလုုပ္ခြင္၌ ျဖစ္ေစ သင္ယူႏိုုင္ေသာအခြင့္အလမ္းရွိရမည္။ ပညာေရးစံနစ္သည္ အသက္ေမြး၀မ္း ေၾကာင္း ဆိုုင္ရာပညာရပ္မ်ား၊ ျပႆနာအရပ္ရပ္ကိုု ေျဖရွင္ႏိုုင္သည့္စြမ္းရည္မ်ား၊ ယဥ္ေက်းမႈမ်ားကိုု ေလးစား တန္ဖိုုးထားတတ္မႈမ်ားကိုု ေပးစြမ္းႏိုုင္ျပီး၊ တာ၀န္သိေသာ ႏိုုင္ငံသားမ်ားကိုု ေမြးထုုတ္ေပးရမည္။ ေအာက္ပါ အေၾကာင္းအရာမ်ားကိုု ထည့္သြင္းသင္ၾကားရန္ အၾကံျပဳထားသည္။
၁။ ဇီ၀မ်ိဳးကဲြအပင္မ်ား
၂။ ရာသီဥတုုေျပာင္းလဲမႈမ်ား
၃။ ယဥ္ေက်းမႈမ်ား
၄။ ဌာေနတိုုင္းရင္းသားမ်ား၏ အသိပညာမ်ား
၅။ သဘာ၀ေဘးအႏၲရာယ္ကာကြယ္တားဆီးေရး
၆။ ဆင္းရဲမႈေလွ်ာ့ခ်ေရး
၇။ က်ား၊ မ တန္းတူညီမ်ွေရး
၈။ က်န္းမာေရး အသိျမွင့္မားေရး
၉ ။ က်န္းမာေရးႏွင့္ညီေသာ ဘ၀ေနထိုုင္မႈ
၁၀။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ လူသားမ်ား၏ ဘ၀လံုုၿခံဳေရး
၁၁။ ေရအေၾကာင္း
၁၂။ ေက်းလက္ဖြံ႕ၿဖိဳးေရး
ျမန္မာႏိုုင္ငံေဒသအသီးသီးရွိေက်ာင္းမ်ားအတြက္ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္းမ်ားေရးဆဲြေသာအခါ အထက္ပါ UNESCO အႀကံျပဳခ်က္မ်ားကိုု ထည့္သြင္းစဥ္းစားရပါမည္။

၃။ ပညာေရးစံနစ္အမ်ိဳးမ်ိဳး (Codes of Education)
ႏိုုင္ငံ၊ လူမ်ိဳးတိုု႕၏ အမ်ိဳးသားေရး ရည္မွန္းခ်က္ကိုုအေျခခံ၍ ပညာေရးစံနစ္အမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ ခ်ဥ္းကပ္ၾကသည္။ ေယဘုုယ်အားျဖင့္ပံုုသ႑ာန္ေလးမ်ိဳးေတြ႕ရသည္။
(၁) ယဥ္ေက်းမႈအစဥ္အလာမ်ားကူူးေျပာင္းျခင္း
ခက္ခဲနက္နဲ၍ေရွးအစဥ္အဆက္တန္ဖိုုးထားေသာ ပညာရပ္မ်ားကိုုပိုု႕ခ်သည္။ လက္ေရြးစင္လူေတာ္မ်ားကိုု ေရြးခ်ယ္ ၍ ပိုုမိုုအဆင့္ျမင့္ေသာပညာရပ္မ်ားကို သင္ၾကားေပးသည္။ တစ္ဖက္ကမ္းခပ္တတ္ေျမာက္သူမွာ လူနည္းစုုသာ ျဖစ္သည္။ တာ၀န္ရွိသူမ်ားမွတင္းက်ပ္ေသာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းမ်ားကိုု ခ်မွတ္သည္။
(၂) ေက်ာင္းသားဗဟိုုျပဳပညာေရး
ေက်ာင္းသားတစ္ဦးခ်င္း၏ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုုးတက္မႈကိုု ဦးစားေပးသည္။ ေက်ာင္းသားက မိမိႏွစ္သက္ရာဘာသာရပ္ကိုု ေရြးခ်ယ္သင္ယူႏိုုင္သည္။ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းမ်ားကိုု အမ်ားသေဘာတူခ်မွတ္သည္။ ေက်ာင္းသား၏စိတ္ ၀င္စားမႈွႏွင့္ လိုုအပ္ခ်က္ကိုု ေက်ာင္းကျဖည့္ဆည္းေပးရသည္။ လြတ္လပ္ျခင္းႏွင့္တာ၀န္ရွိမႈကိုု ၿပိဳင္တူေလ့က်င့္သည္။ စာသင္ေက်ာင္းသည္ လူ႕အဖဲြ႕အစည္းကိုုေ၀ဖန္ေထာက္ျပသည့္ေနရာလည္းျဖစ္သည္။
(၃) လူမႈျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး
သင္ယူမႈသည္ တက္ႂကြစြာပါ၀င္ေသာ လူမႈေရးျဖစ္စဥ္ဟုုသေဘာထားသည္။ ဆရာမ်ားသည္ ေက်ာင္းသားမ်ား အေပၚလႊမ္းမိုုးမႈမရွိေစဘဲ၊ ေက်ာင္းသားသင္ယူႏိုုင္ေအာင္ လမ္းညႊန္မႈေပးသည္။ လ်င္ျမန္စြာေျပာင္းလဲေနေသာ ကမာၻႀကီးတြင္ေခတ္ေဟာင္းမွ အသိပညာမ်ားကိုု ျဖန္႕ျဖဴးေပးရန္မလိုုအပ္ေတာ့ဟုု ခံယူသည္။ စာသင္ေက်ာင္းကိုု လူ႕အဖဲြ႕ အစည္းျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးအတြက္ ကိရိယာအျဖစ္ အသံုုးျပဳသည္။
(၄) အမ်ိဳးသားထုုတ္ကုုန္ပမာဏ ျမွင့္မားေရးကိုု ဦးတည္ေသာပညာေရး
     (Code of Gross National Product)
စာသင္ေက်ာင္းသည္ ကၽြမ္းက်င္ေသာပညာသည္မ်ားႏွင့္အလုုပ္သမားမ်ားကိုု ေမြးထုုတ္ရန္ ရည္ရြယ္သည္။ ႏိုုင္ငံ၏ စီးပြားေရးဖြံ႕ၿဖိဳးတိုုးတက္ေရးအတြက္ စာသင္ေက်ာင္းသည္ အဓိကက်ေသာ အခန္းမွပါ၀င္သည္။ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္းကိုု ဗဟိုုပညာေရးဌာနွမွ ေရးဆဲြျပဌာန္းသည္။ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္းတြင္ ႏိုုင္ငံဖြံ႕ၿဖိဳးတိုုးတက္ေရးအတြက္ အတတ္ပညာမ်ား ပါ၀င္ေစသည္။
ျမန္မာႏိုုင္ငံ၏ ပညာေရးမူ၀ါဒကိုု ေရးဆဲြရာတြင္ ပညာေရးရည္မွန္းခ်က္မ်ားကိုု အေက်အလည္ ေဆြးေႏြးၾကျပီးမွ ေရရွည္အက်ိဳးရွိမည့္ ပညာေရးစံနစ္ကိုု စဥ္းစားသင့္ပါသည္။

၄။ အမ်ဳိးသားထုုတ္ကုုန္ပမာဏ ႏွင့္ အမ်ိဳးသားေပ်ာ္ရႊင္ခ်မ္းေျမွ႕မႈ ပမာဏ (GNP vs. GNH)
ႏိုုင္ငံတစ္ခုု၏ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္မႈကိုု ထုုတ္ကုုန္ပမာဏႏွင့္တိုုင္းတာျခင္းမျပဳဘဲ ႏိုုင္ငံသားတိုု႕၏စိတ္ခ်မ္းသာေပ်ာ္ရႊင္မႈ ပမာဏႏွင့္တိုုင္းတာရန္ ဘူတန္(Butan)ႏိုုင္ငံမွ စတင္အဆိုုျပဳသည္။ အမ်ိဳးသားေပ်ာ္ရႊင္ခ်မ္းေျမွ႕မႈပမာဏကိုု ေအာက္ပါအခ်က္ေလးခ်က္ အေပၚအေျခခံ၍ တိုုင္းတာသည္။
(၁) ေရရွည္တည္တံ့အက်ဳိးရွိေသာ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုုးတက္ေရးကိုုျမွင့္တင္ျခင္း (Promotion of Sustainable Development)
(၂) ယဥ္ေက်းမႈတန္ဖိုုးမ်ားကိုု ထိန္းသိမ္းျမွင့္တင္ျခင္း (Preservation and Promotion of Cultural Values)
(၃) သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ကိုု ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ျခင္း (Conservation of the Natural Environment)
(၄) ေကာင္းမြန္ေသာအုုပ္ခ်ဳပ္ေရးကိုု ေဖာ္ေဆာင္ျခင္း (Establishment of Good Governance)
ႏိုုင္ငံသားတို႕၏ေပ်ာ္ရႊင္မႈကိုုျဖစ္ေစသည့္ အေျခခံအခ်က္မ်ားမွာ
-    ခႏၶာကိုုယ္ႏွင့္စိတ္ပိုုင္းဆိုုင္ရာက်န္းမာမႈ
-    အခ်ိန္ကိုုမွ်တစြာအသံုုးခ်ႏိုုင္မႈ
-    ရပ္ရြာ၏အေရးပါမႈ
-    ယဥ္ေက်းမႈ၏အေရးပါမႈ
-    ပညာေရးျမွင့္မားမႈ
-    သက္ရွိ ႏွင့္ အပင္တိုု႕၏သဟဇာတမွ်တမႈ (ecological vitality)
-    လူေနမႈအဆင့္အတန္း ႏွင့္
-    ေကာင္းမြန္ေသာအုုပ္ခ်ဳပ္မႈတိုု႕ျဖစ္သည္။
ပညာေရးမူ၀ါဒခ်မွတ္ရာတြင္လည္းေကာင္း၊ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္း ေရးဆဲြရာတြင္လည္းေကာင္း အမ်ိဳးသားေပ်ာ္ရႊင္ ခ်မ္းေျမ႕မႈကိုု ထည့္သြင္းစဥ္းစားရပါမည္။

၅။ အေျခခံဥပေဒႏွင့္ပညာေရး
အေျခခံဥပေဒသည္ ပညာသင္ယူပိုုင္ခြင့္ႏွင့္တရားမွ်တမႈရွိေသာ ပညာေရးကိုုအာမခံသည္။ အသိပညာျမွင့္မားမႈ ကလည္း အေျခခံဥပေဒကိုု ပံုုသြင္းေပးႏိုုင္သည္။
၂၀၀၈ခုုႏွစ္ ဖဲြ႕စည္းပံုု အေျခခံဥပေဒတြင္ ပညာေရးႏွင့္ပတ္သက္၍ ေအာက္ပါ ပုုဒ္မမ်ား တြင္ေဖာ္ျပထားသည္။
အေျခခံမူမ်ား - ပုုဒ္မ ၂၂
(က) တိုုင္းရင္းသားမ်ား၏ စကား၊ စာေပ၊ အႏုုပညာ၊ ယဥ္ေက်းမႈတိုု႕ကိုု ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုုးတက္ေစရန္ ကူညီေဆာင္ရြက္မည္။
အေျခခံမူမ်ား - ပုုဒ္မ ၂၈
(က) ပညာေရးႏွင့္က်န္းမာေရးကိုု အေလးထားေဆာင္ရြက္မည္။
(ခ) ပညာေရးႏွင့္က်န္းမာေရးတြင္ တိုုင္းရင္းသားျပည္သူမ်ားပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ရန္ ဥပေဒ ျပဌာန္းမည္။
(ဂ) အခမဲ့ မသင္မေနရမူလတန္းပညာေရးစံနစ္ေဖာ္ေဆာင္မည္။
(ဃ) အေတြးအေခၚအယူအဆမွန္ကန္၍ အက်င့္စာရိတၱေကာင္းမြန္ျပီး [..…] အက်ိဳးျပဳမည့္ ေခတ္မီပညာေရးစံနစ္ ေဖာ္ေဆာင္မည္။
အေျခခံမူမ်ား - ပုုဒ္မ ၃၃
ႏိုုင္ငံေတာ္သည္ လူငယ္မ်ားမ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓါတ္ရွင္သန္ထက္ျမက္ေရး၊ အေတြးအေခၚမွန္ကန္ေရးႏွင့္ ဗလငါးတန္ တိုုးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးတိုု႕အတြက္ ေဆာင္ရြက္မည္။
မူလအခြင့္အေရးႏွင့္ တာ၀န္မ်ား - ပုုဒ္မ ၃၆၆
ႏိုုင္ငံသားတိုုင္းသည္ ႏိုုင္ငံေတာ္က ခ်မွတ္ေသာပညာေရးဆိုုင္ရာမူ၀ါဒမ်ားႏွင့္အညီ
(က) ပညာသင္ၾကားပိုုင္ခြင့္ရွိသည္။
(ခ) မသင္မေနရအေျခခံပညာကိုု သင္ၾကားရမည္။
(ဂ) သိပၺံ၊ စာေပ၊ အႏုုပညာ၊ ယဥ္ေက်းမႈတိုု႕တြင္ လြတ္လပ္စြာသုုေတသနျပဳခြင့္ရွိသည္။
အေထြေထြျပဌာန္းခ်က္ - ပုုဒ္မ ၄၅၀
ျမန္မာစာသည္ ရံုုးသံုုးစာျဖစ္သည္။
ပညာေရးကိုုအေလးထားေဆာင္ရြက္ရန္ အေျခခံမူအျဖစ္ျပဌာန္းထားသျဖင့္ အားတက္ဖြယ္ျဖစ္ပါသည္။ မသင္မေန ရပညာေရးကိုုမူ မူလတန္း အဆင့္သာ သတ္မွတ္ထားသည္ကိုု ေတြ႕ရသည္။ ႏိုုင္ငံတကာတြင္ ေဆာင္ရြက္ေနသည့္ အနိမ့္ဆံုုးအသက္အရြယ္ျဖစ္ေသာ ၁၄ႏွစ္ အထိ မသင္မေနရပညာေရး သတ္မွတ္ရန္ သင့္ပါသည္။
အေျခခံမူ ပုုဒ္မ ၂၈ အပိုုဒ္ (ဃ) တြင္ေဖာ္ျပထားေသာ “အေတြးအေခၚ မွန္ကန္၍ […..] ေခတ္မီပညာေရးစံနစ္ ေဖာ္ေဆာင္မည္။” ဆိုုသည့္ အခ်က္တြင္ “အေတြး အေခၚမွန္ကန္ ….” ဆိုုသည္မွာ မရွင္းလင္းပါ။ အေတြးအေခၚအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ အယူအဆ အမ်ိဳးမ်ိဳးအတူယွဥ္တဲြေနထိုုင္ႏိုုင္သည့္ ဒီမိုုကေရစီေခတ္ကာလတြင္ တစ္စံုုတစ္ေယာက္၊ တစ္ဖဲြ႕တစည္း၏ အေတြး အေခၚကိုု အမွန္အျဖစ္ယူဆျခင္းသည္ မသင့္ေလ်ာ္ပါ။
မူလအခြင့္အေရးႏွင့္တာ၀န္မ်ား ပုုဒ္မ ၃၆၆ အပိုုဒ္ (ဂ) တြင္ သိပၺံ၊ စာေပ၊ အႏုုပညာ၊ ယဥ္ေက်းမႈတိုု႕တြင္ လြပ္လပ္စြာ သုုေတသနျပဳခြင့္ရွိသည္ဟုု ေဖာ္ျပထားသည္မွာလည္း အားတက္ဖြယ္ျဖစ္ပါသည္။ သုုေတသနေတြ႕ရွိ ခ်က္မ်ားကုုိလည္း လြတ္လပ္စြာေဖာ္ျပ ႏိုုင္သည့့္္ Academic Freedom လည္းရွိရပါမည္။
အေျခခံမူမ်ား ပုုဒ္မ ၂၂ အပိုုဒ္ (ဂ) တြင္ တိုုင္းရင္းသားမ်ား၏ စကား၊ စာေပ၊ အႏုုပညာ၊ ယဥ္ေက်းမႈတိုု႕ကိုု ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုုးတက္ေစရန္ ကူညီေဆာင္ရြက္မည္၊ ႏိုုင္ငံေတာ္က အကူအညီေပးမည္ဟုုသာေဖာ္ျပၿပီး ၊ လက္ေတြ႕ အေကာင္အထည္ေဖာ္ရန္မွာ သက္ဆိုုင္ရာတိုုင္းရင္းသားမ်ား ကိုုယ္တိုုင္ျဖစ္သည္ဟုု အဓိပၸါယ္ရပါသည္။
သိုု႕ရာတြင္ အေထြေထြျပဌာန္းခ်က္ ပုုဒ္မ ၄၅၀ တြင္ “ျမန္မာစာသည္ ရံုုးသံုုးစာျဖစ္သည္” ဟုုေဖာ္ျပထားသျဖင့္ အျခားဘာသာ စကားမ်ားဖြံ႕ၿဖိဳးတိုုးတက္မႈတြင္ အကန္႕အသတ္ရွိေနပါသည္။
အမ်ားသံုုးတိုုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားကိုု ရံုုးသံုုးဘာသာအျဖစ္ျပဌာန္းႏိုုင္လွ်င္ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုုးတက္ရန္ အခြင့္အလမ္း ပိုုမိုုရရွိႏိုုင္ပါမည္ ။

၆။ ေဒသအလိုုက္လြတ္လပ္စြာ ဖြံ႕ၿဖိဳးခြင့္ရွိသည့္ ဗဟိုုခ်ဳပ္ကိုုင္မႈေလွ်ာ့ခ်ေသာ ပညာေရးစံနစ္   
    (Decentralization of Education)
ျမန္မာႏိုုင္ငံသည္ သမိုုင္း၊ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ဘာသာစကားကဲြျပားေသာ တိုုင္းရင္းသားလူမ်ိဳး မ်ားစုုေပါင္းေနထိုုင္ ၾကသည့္တိုုင္းျပည္ျဖစ္၍ ဗဟိုုမွခ်ဳပ္ကိုုင္ေသာ ပညာေရးစံနစ္သည္ ဆီေလ်ာ္ကိုုက္ညီမႈမရွိပါ။
-    ျမန္မာႏိုုင္ငံေဒသအသီးသီးတြင္ ဗဟိုုခ်ဳပ္ကိုုင္မႈမရွိဘဲ၊ ပညာေရးကိုု လြတ္လပ္စြာ ဖြံ႕ၿဖိဳးေစသင့္သည္။
-    ျပည္နယ္/ေဒသ အသီးသီးတြင္ ပညာေရးႏွင့္သက္ဆိုုင္ေသာ ေဒသခံမ်ားပါ၀င္ေရးဆဲြသည့္ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္း ကိုုျပဌာန္းသင့္သည္။
-    ပညာေရးအသံုုးစရိတ္အတြက္ သက္ဆိုုင္ရာျပည္နယ္အစိုုးရႏွင့္ ဗဟုုိအစိုုးရတိုု႕ အခ်ိဳးက်ထည့္၀င္သင့္သည္။
-    စာသင္ေက်ာင္းစီမံခန္႕ခဲြမႈကိုု ေက်ာင္းအုုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖဲြ႕မွ တာ၀န္ယူ၍ ျပည္နယ္ အစိုုးရႏွင့္ဗဟုုိအစိုုးရတိုု႕မွ အရည္အခ်င္းျပည့္မီေသာ ပညာေရးျဖစ္ရန္ အားေပး ကူညီသင့္သည္။
ဥပမာအေနျဖင့္ အေမရိကန္တြင္ ပညာေရးဆုုိင္ရာ အဓိကတာ၀န္ရွိမႈသည္ ျပည္နယ္အစိုုးရ အေပၚ၌သာ တည္သည္။ အေမရိကန္တစ္ႏိုုင္ငံလံုုးတေျပးညီ က်င့္သံုုးသည့္ ပညာေရးမူ၀ါဒမရွိပါ။  ပညာေရးအသံုုးစရိတ္အတြက္ ျပည္ေထာင္စုုအစိုုးရမွ ၇ %၊ ျပည္နယ္ အစိုုးရမွ ၄၇% ႏွင့္ေဒသဆိုုင္ရာအစိုုးရမွ ၄၆% ထည့္၀င္သည္။ အဂၤလန္ ႏိုုင္ငံတြင္ စေကာ့ တလန္၊ အိုုင္ယာလန္ႏွင့္ေ၀လနယ္တိုု႕တြင္ ပညာေရးမူ၀ါဒ ကိုုယ္တိုုင္ေရးဆဲြ က်င့္သံုုးသည္။

၇။ က်ယ္ျပန္႕၍ မွ်တမႈရွိေသာ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္း
ျမန္မာႏိုုင္ငံတြင္ ျပည္နယ္/ေဒသအလိုုက္ ဖြံ႕ၿဖိဳးခြင့္ရွိေသာ ပညာေရးစံနစ္ျပဌာန္းသင့္ ေၾကာင္းအထက္တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့ၿပီးျဖစ္ပါသည္။ လူမ်ိဳး/ေဒသ အသီးသီး၏ ပညာေရးရည္မွန္းခ်က္ကိုုထင္ဟပ္ေသာ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္း ၏ရည္ရြယ္ခ်က္ႏွင့္ ေဆာင္ရြက္ရမည့္အခ်က္မ်ားပါ၀င္ပါမည္။ သိုု႕ရာတြင္ ႏိုုင္ငံ/လူမ်ိဳး/ေဒသ၏ လိုုအပ္ခ်က္ႏွင့္ ေက်ာင္းသားမ်ား၏ စိတ္၀င္စားမႈကိုု မ်ွတစြာစဥ္းစားရပါမည္။ သင္ရိုုးညႊန္းတမ္းသည္ ေအာက္ပါအေျခခံမူမ်ား ရွိသင့္ပါသည္။
- ေက်ာင္းသားအားလံုုးပညာေရးအခြင့္အလမ္းတူညီေစရမည္။ (equal opportunities)
- ေက်ာင္းသားမ်ားဘ၀တစ္ေလ်ွာက္လံုုးအတြက္အသံုုး၀င္မည့္ အသိပညာ၊ အတတ္ပညာ ႏွင့္ ကၽြမ္းက်င္မႈမ်ား ေပးအပ္ႏိုုင္ရမည္။
- ေက်ာင္းသားမ်ားလြတ္လပ္စြာေလ့လာတင္ျပႏိုုင္ၿပီး ရာသက္ပန္သင္ယူႏိုုင္သည့္ အခြင့္ အလမ္းမ်ားရွိေစရမည္။ (independent life-long learner)
- ေက်ာင္းသင္ခန္းစာမ်ားသည္ လက္ေတြ႕ဘ၀တြင္တကယ္ရွိေနသည့္ လူမ်ား၊ အေတြးအေခၚမ်ား၊ အျဖစ္အပ်က္ မ်ားႏွင့္ အဆက္အစပ္ရွိရမည္။
- သင္ယူမႈတြင္အတတ္ပညာႏွင့္ကၽြမ္းက်င္မႈရွိယံုုမွ်မက တန္ဖိုုးထားမႈမ်ားကိုုလည္း ေဖာ္ျပ ႏိုုင္ခြင့္ရွိေစရမည္။
- ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ မတူကဲြျပားမႈမ်ားကိုု ေလးစားျခင္း၊ တန္းတူညီမ်ွမႈကိုု တန္ဖိုုး ထားျခင္း၊ တာ၀န္သိျခင္းႏွင့္ လူ႕အဖဲြ႕အစည္းအတြင္း အရည္အေသြးျပည့္၀သည့္ ႏိုုင္ငံသား ျဖစ္ေစရမည္။
သင္ရိုုးညႊန္းတမ္းတြင္ ေက်ာင္းသားမ်ားသင္ယူရမည့္ ဘာသာရပ္မ်ား
-    ဘာသာစကားမ်ား (languages)
-    သခ်ာၤ
-    သိပၺံ
-    လူမႈေရးဘာသာရပ္မ်ား (ပထ၀ီ၊ သမိုုင္း၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ လူမႈဆက္ဆံေရး …)
-    စက္မႈ၊ စိုုက္ပ်ဳိး၊ ဆက္သြယ္ေရးနည္းပညာမ်ား (Technical/ Agriculture/ ICT)
-    ဂီတ / အႏုုပညာ
-    ႏိုုင္ငံသားပညာေရး
-    က်န္းမာေရးႏွင့္အားကစား (Physical & Health Education)

၈။ ဘာသာစကားႏွင့္ပညာေရး
ျမန္မာႏိုုင္ငံသည္ မတူကဲြျပားေသာလူမ်ိဳးႏွင့္ ဘာသာစကားမ်ား တည္ရွိရာႏိုုင္ငံျဖစ္၍ ဘာသာစကားမ်ားစြာ ပါ၀င္ေသာပညာေရး (multi-lingual education) စံနစ္ကိုု က်င့္သံုုးသင့္ပါသည္။ ဤဘာသာစကားစံနစ္တြင္ အနည္းဆံုုးဘာသာစကားသံုုးခုု သင္ၾကားရန္ UNESCO မွ ၁၉၉၉ တြင္ အႀကံျပဳထားပါသည္။
အဆိုုပါ ဘာသာစကားသံုုးခုု မွာ (၁) မိခင္ဘာသာစကား (၂) ႏိုုင္ငံလံုုးဆိုုင္ရာဘာသာစကား၊ (၃) ႏိုုင္ငံတကာသံုုးဘာသာ စကားတိုု႕ျဖစ္ပါသည္။
အေျခခံဥပေဒတြင္လည္း အသံုုးမ်ားသည့္ တိုုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားကိုု ရံုုးသံုုးဘာသာစကားအျဖစ္ သတ္ မွတ္သင့္သည္။ ဥပမာအေနျဖင့္ အိႏၵိယႏိုုင္ငံတြင္ တရား၀င္ရံုုးသံုုးဘာသာစကား ၁၉ မ်ိဳးရွိျပီး၊ ေတာင္အာဖရိက တြင္ ၁၁ မ်ဳိးရွိသည္။
တိုုင္းရင္းသား ဘာသာစကားတစ္ခုုသည္ တရား၀င္ရံုးသံုးဘာသာ စကားျဖစ္လ်ွင္ ေက်ာင္း သားမ်ား ဘာသာစကား သင္ၾကားမႈသည္လည္း အဓိပၸါယ္ရွိၿပီး၊ ဘာသာစကားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈမ်ား ထိန္းသိမ္း ဖြံ႕ၿဖိဳးရန္အတြက္လည္း အက်ိဳးရွိပါသည္။ (ေဒါက္တာ သိန္းလြင္၏ ”ျမန္မာႏိုုင္ငံလူမ်ိဳးမ်ား၏ ဘာသာစကားႏွင့္ပညာေရး” စာတမ္းတြင္ အေသးစိပ္ေဖာ္ျပ ထားပါသည္။)

၉ ။ သင္ယူမႈကိုု ဗဟိုုျပဳေသာ ပညာေရး (Learning-Centered Education)
ဆရာဗဟိုုျပဳစနစ္မွ ေက်ာင္းသားဗဟိုုျပဳစံနစ္သိုု႕ ေျပာင္းသင့္ေၾကာင္းေျပာဆိုုခ်က္မ်ားမၾကာခဏၾကားေနရပါသည္။ ျမန္မာႏိုုင္ငံတြင္လည္း ကေလးဗဟိုုျပဳပညာေရး Child-Centered Approach (CCA) ကိုု NGOမ်ားဦးေဆာင္၍ သင္တန္းမ်ားေပးေနၾကပါသည္။
ျမန္မာႏိုုင္ငံ စစ္အစိုုးရလက္ထက္ပညာေရးသည္ ဆရာဗဟိုုျပဳပညာေရးမဟုုတ္ပါ။ ဆရာမ်ားက သူတိုု႕၏ ကိုုယ္ပိုုင္အေတြ႕အႀကံဳဗဟုုသုုတႏွင့္ ေစတနာတိုု႕ျဖင့္ေက်ာင္းသားမ်ား တုုိးတက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏိုုင္ခြင့္မရွိပါ။ အစိုုးရျပဌာန္းထားေသာ သင္ခန္းစာစာအုုပ္ (textbooks) မ်ားတြင္ပါ၀င္သည့္ စာမ်ား ကိုုသာ တဆင့္ျဖန္႕ျဖဴးေပးရသူမ်ားျဖစ္ပါသည္။
ကေလးဗဟိုုျပဳသင္ၾကားနည္းကိုု သင္တန္းေပးေနသူမ်ားကလည္း အဓိပၺါယ္ဖြင့္ဆိုုခ်က္ရွင္းရွင္းလင္းလင္းရွိရန္ လိုုအပ္ပါသည္။ ကေလးက မိမိသင္ယူခ်င္တာကိုုေရြးခ်ယ္၊ မသင္ခ်င္တာကိုုေဘးဖယ္၊ ဆရာက ကေလး လုုပ္သမွ်ကိုု ျဖည့္ဆည္းေပးယံုုမ်ွဆိုုလွ်င္ ဆရာ၏အခန္းက႑လည္းေလ်ာ့က်၍ ကေလး၏သင္ယူမႈလည္း လမ္းလဲြသြားႏိုုင္သည္။
ႏိုုင္ငံ/လူမ်ိဳး/လူ႕အဖဲြ႕အစည္း၏ လိုုအပ္ခ်က္ႏွင့္ကေလး၏စိတ္၀င္စားမႈကိုု မွ်တေစၿပီး၊ ကေလး၏ သင္ယူမႈကိုု ထိေရာက္ေစေသာနည္းစံနစ္ကိုု အသံုုးျပဳသင့္ပါသည္။ သင္ယူမႈကိုုဗဟုုိျပဳေသာ ပညာေရး (Learning-Centered Education) ကိုအားေပးသင့္ပါသည္။
ေက်ာင္းသားသင္ယူသည့္ ဘာသာရပ္ကိုု ထိထိေရာက္ေရာက္ျဖစ္ေစရန္၊ ေက်ာင္းသားကိုုယ္တိုုင္ေလ့လာအား ထုုတ္သင္ယူႏိုုင္ရန္၊ သင္ယူမႈအေပၚႏွင့္ သင္ယူသည့္အေၾကာင္းအရာအေပၚ ေ၀ဖန္ပိုုင္းျခားစဥ္းစားႏိုုင္ရန္ သင္ယူမႈ ပတ္၀န္းက်င္ ဖန္တီးေပးရပါမည္။
သင္ယူသည့္အေၾကာင္းအရာအေပၚ အဓိပၺါယ္ဖြင့္ဆိုုခ်က္ကဲြလဲြႏိုုင္သျဖင့္ အယူအဆ ကဲြျပားမႈမ်ားထြက္ေပၚလာပါက စံနစ္တက်ေလ့လာတင္ျပေသာ အေထာက္အထားခိုုင္လံုု၍ က်ဳိးေၾကာင္းဆီ ေလ်ာ္ေသာတင္ျပခ်က္မ်ားကိုု အားေပးရပါမည္။ အမွန္/အမွား သတ္မွတ္ခ်က္ထက္ က်ိဳးေၾကာင္းခိုုင္လံုမႈကိုု အမွတ္ ေပးရပါမည္။
သတင္းနည္းပညာႏွင့္ဆက္သြယ္ေရးစံနစ္မ်ား တိုုးတက္လ်ွက္ရွိေသာကမာၻႀကီးတြင္ သမိုုင္းေနာက္ခံ၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ တန္ဖိုုးထားမႈႏွင့္ အေတြးအေခၚအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသူမ်ား ေပါင္းဆံုုေနသည့္ေခတ္တြင္ ဘာကိုုလက္ခံ၍ ဘာကိုုျငင္းပယ္ ရမည္ဆိုုသည့္ စိန္ေခၚမႈႏွင့္ေန႕စဥ္ရင္ဆိုုင္ေနရပါသည္။ ကိုုယ္တိုုင္ေလ့လာသင္ယူ၍ ေ၀ဖန္ပိုုင္းျခားစဥ္းစား ဆံုုးျဖတ္ျခင္းျဖင့္သာ အမွားနည္း၍ အမွန္ႏွင့္နီးစပ္ေသာ အေျဖမ်ားရႏိုုင္ပါသည္။ သင္ယူမႈကိုုဗဟုုိျပဳ၍ ေ၀ဖန္ ပိုုင္းျခားစဥ္းစားေသာနည္းစံနစ္မ်ားကိုု အားေပးရပါမည္။

၁၀။ ေက်ာင္းသားမ်ား၏သင္ယူမႈကိုု စစ္ေဆးျခင္းႏွင့္ ၀င္ခြင့္ဆိုုင္ရာစာေမးပဲြမ်ား
      (Assessment for Learning and Assessment for Selection)
ျမန္မာႏိုုင္ငံပညာေရးကိုု နိမ့္က်သြားေစသည့္အခ်က္မ်ားအနက္ အေရးႀကီးေသာအခ်က္ တစ္ခုုမွာ စာေမးပဲြစံနစ္ ျဖစ္ပါသည္။ စာေမးပဲြရမွတ္ျဖင့္ အတန္းေအာင္၊ အတန္းခ် စံနစ္က်င့္သံုုးျခင္း၊ စာေမးပဲြရမွတ္ျဖင့္ ၀ိဇၨာ၊ သိပၺံ ဘာသာရပ္ခဲြျခားျခင္း၊ စာေမးပဲြရမွတ္ျဖင့္ တကၠသိုုလ္ဘာသာရပ္မ်ား သင္ယူေစျခင္းတိုု႕သည္ ေက်ာင္းသား၏ စိတ္၀င္စားမႈႏွင့္ သင္ယူမႈကိုု ထိခိုုက္ေစသည္။
အစိုုးရကလည္း စာေမးပဲြကိုုဗဟုုိျပဳ၊ မိဘကလည္း စာေမးပဲြကိုု ဗဟိုုျပဳ၊ ဆရာကလည္းစာေမးပဲြကိုု ဗဟိုုျပဳသျဖင့္ ေက်ာင္းသားက အမွန္တကယ္ သင္ယူမႈမျပဳေတာ့ဘဲ စာေမးပဲြ အမွတ္ေကာင္းရန္အတြက္သာလုုပ္ေတာ့သည္။ က်ဴရွင္မ်ား ေပၚလာသည္မွာလည္း စာေမးပဲြစံနစ္ေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ ပညာေရးမသမာမႈမ်ားရွိလာ သည္မွာလည္း စာေမးပဲြစံနစ္ေၾကာင့္ပင္ျဖစ္သည္။
ျမန္မာႏိုုင္ငံပညာေရးစံနစ္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈတြင္ စာေမးပဲြစံနစ္ကိုုပါ တပါတည္းျပဳျပင္ရပါမည္။ ေက်ာင္းသားမ်ား၏ သင္ယူမႈကိုုအားေပးေသာ စစ္ေဆးနည္းစံနစ္မ်ားကိုု က်င့္သံုုးရပါမည္။ အေျခခံပညာျပီးဆံုုးသည္အထိ အက်အရံႈး မရွိဘဲ တကယ္သင္ယူတကယ္တတ္ေျမာက္သည့္နည္းနာမ်ား ရွိပါသည္။ စစ္ေဆးနည္းစံနစ္အေသးစိပ္ကိုု သီးျခား စာတမ္းတစ္ခုုတြင္ ေဆြးေႏြးပါမည္။
တကၠသိုုလ္၀င္ခြင့္ႏွင့္ပတ္သက္၍ ဆယ္တန္းစာေမးပဲြရမွတ္အေပၚ အေျခခံ၍ေရြးခ်ယ္ျခင္းမလုုပ္ဘဲ၊ ေက်ာင္းသား ၏သင္ယူလိုုစိတ္ႏွင့္ သင္ယူႏိုုင္သည့္ စြမ္းရည္အေပၚအေျခခံျပီး သင္ၾကားခြင့္ျပဳသင့္သည္။ တကၠသိုုလ္၀င္ခြင့္စာ ေမးပဲြမ်ားက်င္းပ၍ မိမိ၀ါသနာပါသည့္ ဘာသာရပ္အတြက္ ျပင္ဆင္၀င္ေရာက္ ေျဖဆိုုႏိုုင္ခြင့္ရွိေစရမည္။ မသမာမႈ ကင္းေသာစာေမးပဲြမ်ား ျဖစ္ရမည္။
ပီဇာ(PISA)ဟုုေခၚသည့္ စီးပြားေရးပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈႏွင့္ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးအဖဲြ႕(OECD)၀င္ႏိုုင္ငံမ်ားက စာေမးပဲြက်င္းပ၍ ႏိုုင္ငံတစ္ခုုႏွင့္တစ္ခုုပညာေရးေပၚလစီကိုုေလ့လာသည့္ အစီအစဥ္တစ္ခုုရွိသည္။ အဖဲြ႕၀င္ ၆၇ ႏိုုင္ငံမွ အသက္ ၁၅ႏွစ္အရြယ္ေက်ာင္းသား ၅၀၀၀ စီ ၀င္ေရာက္ေျဖဆိုုသည္။ စာေမးပဲြကိုုသံုုးႏွစ္တစ္ႀကိမ္က်င္းပၿပီး သခ်ာၤ၊ သိပၺံ ႏွင့္ စာဖတ္ျခင္း (Reading) ဘာသာရပ္မ်ားေျဖဆိုုရသည္။
ၿပီးခဲ့သည့္ ၂၀၀၉ ခုုႏွစ္တြင္တရုုတ္ႏိုုင္ငံ ရွန္ဟိုုင္းျမိဳ႕မွ ေက်ာင္းသားမ်ားက အမွတ္အမ်ားဆံုုးရရွိသည္။ သကၠရာဇ္ ၂၀၀၀၊ ၂၀၀၃ ႏွင့္ ၂၀၀၆ ႏွစ္မ်ားတြင္ ဖင္လန္ႏိုုင္ငံက အမွတ္အမ်ား ဆံုုးရရွိသည္။
အထက္ပါဥပမာကိုု နမူနာယူ၍ ျမန္မာႏိုုင္ငံတြင္ ေဒသ/ျပည္နယ္အလိုုက္ ပညာေရးလြတ္လပ္ခြင့္ရွိလာလွ်င္ ျပည္နယ္အားလံုုးပါ၀င္သည့္ စာေမးပဲြက်င္းပ၍ ပညာေရးမူ၀ါဒမ်ား အျပန္အလွန္ေလ့လာသင့္သည္။

၁၁။ ေက်ာင္းျပင္ပ ပညာေရး (Non-formal Education)
      (အရြယ္ေရာက္ျပီးသူမ်ားပညာေရး/ရာသက္ပန္ပညာေရးႏွင့္ သင္ယူမႈပါတ္၀န္းက်င္)
ေက်ာင္းတစ္ႀကိမ္မွမေနဘူးေသာ လူငယ္မ်ား၊ မူလတန္းမဆံုုးမီေက်ာင္းထြက္ခဲ့ၾကေသာ လူငယ္မ်ား၊ အလယ္တန္း မဆံုုးမီ ေက်ာင္းထြက္ခဲ့ၾကေသာလူငယ္မ်ားအပါအ၀င္ အေျခခံပညာျပီးဆံုုးေအာင္ သင္ယူခြင့္မရခဲ့ၾကေသာ လူငယ္မ်ားအတြက္ အသက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္းပညာႏွင့္ အထက္တန္းပညာရပ္မ်ားကိုု ဆက္လက္ဆည္းပူးႏိုုင္ရန္ ေက်ာင္းျပင္ပ ပညာေရးကိုု ဖန္တည္းေပးသင့္သည္။
ျမန္မာႏိုုင္ငံပညာေရးသည္ စီးပြားေရး၊ ႏိုုင္ငံေရး၊ လူမႈေရး ဘ၀မ်ားႏွင့္ အဆက္အစပ္ကင္းမဲ့ေနသျဖင့္ တကၠသိုုလ္ ဘဲြ႕ရေသာ္လည္း ကၽြမ္းက်င္ေသာအလုုပ္အကိုုင္ တစ္ခုု ရရွိရန္ခက္ခဲျပီး ဘဲြ႕ရအလုုပ္လက္မဲ့လူငယ္မ်ားစြာ ရွိေနသည္။ အဆုုိပါလူငယ္မ်ားအတြက္ ေက်ာင္းျပင္ပ ပညာေရးျဖင့္ အသက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္း ပညာရပ္ႏွင့္ ကၽြမ္းက်င္မႈမ်ား သင္ၾကားေပးသင့္သည္။
နည္းပညာမ်ား တိုုးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးလာသည္ႏွင့္အမွ် လက္ရွိအလုုပ္အကိုုင္တစ္ခုုခုုတြင္ လုုပ္ကိုုင္ေနသူမ်ားအပါအ၀င္ လူတိုုင္းသည္ အၿမဲမျပတ္ေလ့လာသင္ယူေနရန္လိုုအပ္သည္။ ႏိုုင္ငံတကာတြင္လည္း ရာသက္ပန္ပညာေရး (life-long learning) ကိုု ဦးစားေပး လုုပ္ေဆာင္ေနၾကသည္။
ျမန္မာႏိုုင္ငံေဒသအသီးသီးတြင္ ပညာေလ့လာဆည္းပူးရာဌာနမ်ား (learning centers) ဖြင့္လွစ္၍ အရြယ္ေရာက္ ၿပီးသူတိုုင္း ပညာသင္ယူႏိုုင္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။ အဆိုုပါရပ္ရြာအသီးသီးရွိ ပညာဆည္းပူးရာဌာနမ်ား (community learning centers) သည္ တည္ဆဲတကၠသိုုလ္၊ ေကာလိပ္ႏွင့္ေက်ာင္းအေဆာက္အဦးမ်ားတြင္ ညိွႏႈိင္းဖြင့္လွစ္ႏိုုင္လ်ွင္ ကုုန္က်စရိတ္ကိုုေလ်ွာ့ခ်ႏိုုင္မည္။
ရပ္ရြာအတြင္းေနထိုုင္သူမ်ားကိုုယ္တိုုင္ မိမိတိုု႕ကၽြမ္းက်င္ ရာဘာသာရပ္ကိုု လာေရာက္ပိုု႕ခ်ႏိုုင္သည္။ လူတိုုင္းလူတိုုင္းသည္ မိမိကၽြမ္းက်င္ရာကိုုေ၀မွ်၍ အသစ္ကိုုသင္ယူ ၾကေသာ သင္ယူမႈပတ္၀န္းက်င္ (learning community) ထူေထာင္ႏိုုင္လ်ွင္ အသိပညာဖြ႕ံၿဖိဳးေသာ လူ႕အဖဲြ႕ အစည္း (knowledge society) ကိုု တည္ေထာင္ႏိုုင္ပါမည္။

၁၂။ ပုုဂၢလိကေက်ာင္း ပညာေရး (Private Education/School)
၁၉၆၂ စစ္တပ္မွအာဏာသိမ္းျပီးေနာက္ပိုုင္းတြင္ ပုုဂၢလိကေက်ာင္းမ်ားကိုု ျပည္သူပိုုင္သိမ္း၍ အစိုုးရေက်ာင္းမ်ား အျဖစ္ ေျပာင္းလဲဖြင့္လွစ္သည္။ ပညာေရးစံနစ္၏အားနည္းခ်က္ႏွင့္ စာေမးပဲြဗဟိုုျပဳစံနစ္မ်ားေၾကာင့္ တရားမ၀င္ က်ဴရွင္ေက်ာင္းမ်ား၊ ေဘာ္ဒါေက်ာင္းမ်ား ျမန္မာႏိုုင္ငံေဒသအသီးသီးတြင္ ေပၚလာခဲ့သည္။
၂၀၁၁ ဒီဇင္ဘာလ အတြင္း ျပဌာန္းလိုုက္သည့္ ကိုုယ္ပိုုင္ေက်ာင္းမွတ္ပံုုတင္ဥပေဒသည္ ကိုုယ္ပိုုင္ေက်ာင္း (private school) မ်ား၏ အႏွစ္သာရကိုုမေတြ႕ဘဲ တရာမ၀င္ျဖစ္ေနေသာ ယခင္က်ဴရွင္ေက်ာင္းႏွင့္ ေဘာ္ဒါေက်ာင္းမ်ားကိုု တရား၀င္ရန္ ျပဌာန္းေသာ ဥပေဒမ်ွသာျဖစ္သည္။ အဆိုုပါဥပေဒတြင္ ႏိုုင္ငံေရးမေျပာရ၊ ဘာသာေရးမသင္ရ အစရွိသည့္ ကန္႕သတ္ခ်က္မ်ားပါ၀င္ေနသျဖင့္ ဒီမိုုကေရစီပညာေရးစံနစ္ကိုုတားဆီးထားသလိုုပင္ျဖစ္ေနသည္။
လူအမ်ားတက္ေရာက္သည့္ အစိုုးရေက်ာင္မ်ားကိုု အရည္အခ်င္းျမင့္မားေအာင္ ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။ သိုု႕ရာတြင္ အစိုုးရေက်ာင္းမ်ားသည္ လူအမ်ားႏွင့္ကိုုက္ညီေအာင္လုုပ္ ရသျဖင့္လူနည္းစုုမ်ား (ဘာသာစကားဆိုုင္ရာလူနည္းစုု၊ ဘာသာေရးဆိုုင္ရာ လူနည္းစုု…) အတြက္ မျဖည့္ဆည္းေပးႏိုုင္ေသာ အရာမ်ားရွိႏိုုင္ပါသည္။ အဆိုုပါလူနည္းစုုမ်ား အတြက္ ပုုဂၢလိကေက်ာင္းမ်ား ထူေထာင္ခြင့္ျပဳသင့္သည္။ ပညာေရးကိုုစီးပြားေရးအက်ိဳးအျမတ္အတြက္ရည္ရြယ္၍ ပုုဂၢလိကေက်ာင္းမ်ားထူေထာင္ျခင္းကိုု အားမေပးသင့္ပါ။
ဘာသာေရးတန္ဖိုုးထားမႈမ်ားအေပၚအေျခခံ၍ ဖြင့္လွစ္သည့္ပုုဂၢလိကေက်ာင္းမ်ားတြင္ ဘာသာေရးသင္ခန္းစာ မသင္ရဟုုကန္႕သတ္၍မရပါ။ ေက်ာင္း၏ရည္မွန္းခ်က္၊ ရည္ရြယ္ခ်က္ႏွင့္သင္ရိုုးညႊန္းတမ္းကိုု ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ေဖာ္ျပထားရမည္ျဖစ္ၿပီး၊ ေက်ာင္းသားႏွင့္မိဘကေက်ာင္းကိုု ေရြးခ်ယ္ႏိုုင္ခြင့္ရွိေစရမည္။ ထိုု႕ျပင္ေက်ာင္းသင္ခန္း စာသည္ လက္ေတြ႕လူမႈဘ၀ႏွင့္အဆက္အစပ္ရွိရန္လိုုအပ္သျဖင့္ ႏိုုင္ငံ၏အေရးအရာကိစၥမ်ားျဖစ္သည့္ ႏိုုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရးကိစၥမ်ားကိုုလည္း ေက်ာင္းမ်ားတြင္ ေလ့လာေဆြးေႏြး ခြင့္ရွိေစရမည္။

၁၃။ ဆရာမ်ားအတြက္ပညာေရး
အရည္အခ်င္းျမွင့္မားေသာပညာေရးကိုု ေပးႏိုုင္ရန္အတြက္ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ား၏ အရည္အခ်င္းကိုုျမွင့္တင္ရ ပါမည္။ လက္ရွိသင္ၾကားျပသေနေသာ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ားသည္ အခက္အခဲအမ်ိဳးမ်ိဳးကိုု ရင္ဆိုုင္လ်ွက္တာ၀န္ထမ္း ေဆာင္ေနၾကသူမ်ားျဖစ္၍ အထူးပင္ေလးစားထိုုက္ပါသည္။
ပညာေရးစံနစ္အေျပာင္းအလဲတြင္ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ရန္ ပိုုင္းျဖတ္ျပီးပါက ထိုုဆရာ၊ ဆရာမမ်ားအားဆရာအတတ္ပညာမ်ားကိုု သင္တန္းမ်ားႏွင့္တကၠသိုုလ္ေကာလိပ္မ်ား တြင္ ဆည္းပူးႏိုုင္ရန္တာ၀န္ယူစီစဥ္ရပါမည္။
အသစ္ခန္႕အပ္မည့္ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ားကိုု ဘာသာရပ္ဆိုုင္ရာကၽြမ္းက်င္မႈမ်ားႏွင့္ ဆရာအတတ္ပညာမ်ားကိုုဦးစြာ ဆည္းပူးေလ့လာျပီးမွ ခန္႕အပ္သင့္ပါသည္။
ဆရာအတတ္ပညာ ဘာသာရပ္မ်ားကိုု ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္စားဖြင့္လွစ္ႏိုုင္ပါသည္။ (၁) ပညာေရးဘာသာရပ္ ပထမဘဲြ႕ (ဥပမာ- B.Ed) ႏွင့္ (၂) ဘဲြ႕လြန္ပညာေရးဒီပလိုုမာ (Post-Graduate Diploma)။ မိမိ၀ါသနာပါရာပညာေရး အဆင့္အတြက္ ေရြးခ်ယ္သင္ယူသင့္ပါသည္ (ဥပမာ - မူလတန္းအဆင့္ဆရာအတတ္ပညာႏွင့္ အလယ္တန္း၊ အထက္တန္းအဆင့္ ဘာသာရပ္ဆိုုင္ရာ ဆရာအတတ္ပညာ)။
ေက်ာင္းဆရာ၊ ဆရာမမ်ားအျဖစ္တာ၀န္ထမ္း ေဆာင္ရင္းအခ်ိန္ပိုုင္းပညာဆည္းပူးႏိုုင္ခြင့္ကိုုလည္း ေပးသင့္ပါသည္။ B.Ed ႏွင့္ ဘဲြ႕လြန္ဒီပလိုုမာရျပီးသူမ်ားသည္ M.Ed, Ed.D ႏွင့္ Ph.D ဘဲြ႕မ်ားအတြက္ ဆက္ လက္ပညာဆည္းပူးရန္ အားေပးသင့္ပါသည္။ အခါအားေလ်ာ္စြာ လုုပ္ငန္းခြင္ သင္တန္း (In-Service Teacher Training) မ်ားကိုုလည္း ေပးသင့္ပါသည္။
ပညာေရးဆိုုင္ရာဘဲြ႕မ်ားရရွိျပီးေနာက္ ေက်ာင္းဆရာအလုုပ္ျဖင့္အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းျပဳလိုုပါက ဆရာ၀န္၊ ေရွ႕ေနလိုုင္စင္မ်ားကဲ့သိုု႕ ပညာေရးအသက္ေမြးမႈဆိုုင္ရာ လိုုင္စင္မ်ား ေလ်ွာက္ထား၊ ခန္႕အပ္သည့္စံနစ္ရွိသင့္ ပါသည္။ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ား၏ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းဆိုုင္ရာအရည္အခ်င္းမ်ားျမွင့္တင္ျပီး ခံစားခြင့္လစာကိုု လည္း အျခားအသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းဆိုုင္ရာ ပညာရွင္မ်ားကဲ့သိုု႕ ခ်ီးျမွင့္ထိုုက္ပါသည္။

၁၄။ အထက္တန္းပညာေရး (Higher Education)
တကၠသိုုလ္ပညာေရးကိုု အေျခခံမွစ၍ျပုုျပင္ရန္လိုုအပ္သည္။ တကၠသိုုလ္ဖဲြ႕စည္းပံုု၊ အုုပ္ခ်ဳပ္ ေရး၊ တကၠသိုုလ္၀င္ခြင့္၊ သင္ၾကားနည္းစံနစ္၊ သုုေတသနႏွင့္ႏိုုင္ငံတကာတကၠသိုုလ္မ်ားႏွင့္ဆက္သြယ္ေရးစသည္တိုု႕ကိုု စတင္ျပဳျပင္သင့္ သည္။ လက္ရွိတကၠသိုုလ္မ်ားသည္ ေဆးတကၠသိုုလ္၊ စက္မႈတကၠသိုုလ္၊ ပညာေရးတကၠသိုုလ္၊ စိုုက္ပိ်ဳးေရး တကၠသိုုလ္၊ စီးပြားေရးတကၠသိုုလ္၊ ကြန္ပ်ဴတာတကၠသိုုလ္စသျဖင့္ ဘာသာရပ္တစ္ခုုလွ်င္ တကၠသိုုလ္တစ္ခုု ဖြင့္လွစ္ျပီး သက္ဆိုုင္ရာ၀န္ႀကီးဌာနက အုုပ္ခ်ဳပ္သည္။ တကၠသိုုလ္တစ္ခုုသည္ ဘာသာရပ္မ်ိဳးစံုုသင္ၾကားသည့္ ပညာဆည္းပူးရာဌာနျဖစ္သင့္သည္။
တကၠသိုုလ္တစ္ခုတြင္ ဘာသာရပ္မ်ိဳးစံုုသင္ၾကားျခင္းအားျဖင့္ ေနာင္တခ်ိန္ တိုုင္းျပည္၏က႑အသီးသီးတြင္ တာ၀န္ယူၾကမည့္သူမ်ားတကၠသိုုလ္တြင္ ေတြ႕ဆံုုရင္းႏွီးခြင့္အေတြ႕အႀကံဳအသိ အျမင္မ်ား ဖလွယ္ခြင့္ရရွိၾကမည္။
တကၠသိုုလ္မ်ားကိုု ဗဟိုုမွခ်ဳပ္ကိုုင္ေသာအုုပ္ခ်ဳပ္ေရးစံနစ္အစား တကၠသိုုလ္တစ္ခုုခ်င္းအလိုုက္တကၠသိုုလ္ အုုပ္ခ်ဳပ္ေရးေကာင္စီျဖင့္ အုုပ္ခ်ဳပ္ေစသင့္သည္။ ၀န္ႀကီးဌာနမွ ဘ႑ာေရးႏွင့္အရည္အေသြးျမွင့္မားေရးအတြက္ ပံ့ပိုုးကူညီမႈမ်ားကိုုေဆာင္ရြက္သင့္သည္။
ျမန္မာႏိုုင္ငံတကၠသိုုလ္မ်ား၏အုုပ္ခ်ဳပ္ေရးသည္ စစ္တပ္ဖဲြ႕စည္းပံုုႏွင့္ အလားသ႑ာန္တူေနသည္။ ပါေမာကၡမ်ားကိုု အုုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ျခင္းသည္ စစ္ဗိုုလ္မ်ားကိုု အုုပ္ခ်ဳပ္ေသာ ဗိုုလ္ခ်ဳပ္ရာထူးႏွင့္တူေနသည္။ ပါေမာကၡတစ္ဦးသည္ သက္ဆိုုင္ရာဘာသာရပ္တြင္ အျမင့္ဆံုုး ျဖစ္ရမည္။ ဘ႑ာေရး ရာထူးခန္႕ထားေရး စသည္တိုု႔ကိုုေဆာင္ရြက္ရန္ စီမံခန္႕ခဲြမႈကၽြမ္းက်င္သူကသာ အုုပ္ခ်ဳပ္ ေရးမွဴး (Academic Dean) အျဖစ္ တာ၀န္ယူႏိုုင္သည္။
တကၠသိုုလ္၀င္ခြင့္ကိုု ဆယ္တန္းစာေမးပဲြအမွတ္အနည္းအမ်ားျဖင့္ ဘာသာရပ္ခဲြျခားေပးျခင္းသည္ မသင့္ေလ်ာ္ပါ။ စိတ္၀င္စားမႈမရွိေသာဘာသာရပ္ကိုု သင္ယူေစျခင္းသည္ အက်ိဳးမရွိပါ။ အေျခခံပညာျပီးဆံုုးသူမ်ားသည္ တကၠသိုုလ္တြင္ မိမိ၀ါသနာပါရာဘာသာရပ္အတြက္ ၀င္ခြင့္စာေမးပဲြ၀င္ေရာက္ေျဖဆိုုခြင့္ရွိသင့္သည္။ ေက်ာင္းသားက လည္း မိမိသင္ယူလိုုသည့္ ဘာသာရပ္အတြက္လိုုအပ္ေသာအရည္အခ်င္းျပည္႕မီေအာင္ ႀကိဳးစားရပါမည္။
တကၠသိုုလ္ပညာသည္ သုုေတသနအေပၚအေျခခံသင့္သည္။ မိမိေလ့လာေနေသာဘာသာရပ္အတြက္ အျခား ေလ့လာထားသူမ်ားေရးသားထားသည့္ စာအုုပ္စာတမ္းမ်ားလည္း အလံုုအေလာက္ရွိသင့္သည္။ သုုေတသန ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကိုုလည္း လြတ္လပ္စြာထုုတ္ေဖာ္ခြင့္ (academic freedom) ရွိရပါမည္။ ထိုု႕ျပင္တကၠသိုုလ္ တစ္ခုုသည္ ႏိုုင္ငံတကာတကၠသိုုလ္မ်ားႏွင့္ လြတ္လပ္စြာဆက္သြယ္၍ ပညာရပ္ဆိုုင္ရာေဆြးေႏြးမႈမ်ား၊ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား လြတ္လပ္စြာလုုပ္ေဆာင္ခြင့္ရွိရပါမည္။
အျငိမ္းစားပါေမာကၡတစ္ဦးျဖစ္ေသာ ေဒါက္တာတင္လႈိင္ (ဖိုုးလႈိင္)က ျမန္မာႏိုုင္ငံတကၠသိုုလ္မ်ား ႏိုုင္ငံတကာ အဆင့္မီေရးအတြက္ အမ်ိဳးသားတကၠသိုုလ္တစ္ခုုကိုု စံျပထူေထာင္ရန္ အႀကံျပဳထားပါသည္။ ၾသစေၾတးလ် အမ်ိဳးသားတကၠသိုုလ္၊ စကၤာပူ အမ်ိဳးသားတကၠသိုုလ္မ်ားကဲ့သိုု႕အရည္အခ်င္းျပည့္၀ျပီး၊ ႏိုုင္ငံဂုုဏ္ေဆာင္ႏိုုင္သည့္ တကၠသိုုလ္တစ္ခုုကိုု ေအာင္ျမင္စြာထူေထာင္ႏိုုင္လ်ွင္ ဤတကၠသိုုလ္ကိုု နမူနာယူ၍အျခားတကၠသိုုလ္မ်ားလည္း ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈလုုပ္ႏိုုင္ရန္ ရည္ရြယ္ပါသည္။ လက္ေတြ႕အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုုင္သည့္ အႀကံျပဳခ်က္ျဖစ္၍ စဥ္းစားေဆာင္ရြက္သင့္ပါသည္။

၁၅။ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းဆိုုင္ရာပညာေရး
     (Vocational Education)
ဖြ႕ံျဖိဳးတိုုးတက္လာမည့္စီးပြားေရးလုုပ္ငန္းမ်ားႏွင့္ အံ၀င္ခြင္က်ျဖစ္ေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းပညာေရးကိုု ျမွင့္ တင္ရန္လိုုအပ္ပါသည္။ မသင္မေနရပညာေရးကိုု အနိမ့္ဆံုုး အသက္ ၁၄ ႏွစ္အထိသတ္မွတ္ျပီး၊ မသင္မေနရ ပညာေရးျပီးဆံုုးပါက အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းဆိုုင္ရာဘာသာရပ္မ်ား သင္ယူႏိုုင္ေအာင္လမ္းဖြင့္ေပးသင့္သည္။ အဆိုုပါ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းပညာမ်ားသည္ သေဘာတရားႏွင့္ကၽြမ္းက်င္မႈကိုု ေပါင္းစပ္သင္ၾကားေပးရပါမည္။
ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ လုုပ္ငန္းခြင္တြင္လည္းကၽြမ္းက်င္သူမ်ားျဖစ္ၿပီး အထက္တန္းပညာရပ္မ်ား ဆက္လက္ဆည္းပူးရန္ အတြက္လည္း အေျခခံေကာင္းမ်ားရရွိရန္ျဖစ္ပါသည္။ အထက္တန္းပညာရပ္မ်ားဆက္လက္သင္ယူႏိုုင္ေအာင္လည္း လမ္းဖြင့္ေပးရပါမည္။
ေက်းလက္ေဒသဖြံ႕ျဖိဳးေရးကိုု အားေပးႏိုုင္ရန္အတြက္ ေက်းလက္ေဒသလုုပ္ငန္းမ်ားႏွင့္ ကုုန္ၾကမ္းမ်ားကိုုအေျခခံ ေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းလုုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ ေဒသအသီးသီးတြင္ Community Collegeမ်ား ဖြင့္လွစ္ သင္ၾကားရန္စဥ္းစားသင့္ပါသည္။
အဆိုုပါေကာလိပ္မ်ားသည္ အရြယ္ေရာက္ျပီးသူမ်ားအတြက္ ပညာေရးသင္တန္း အမ်ိဳးမ်ိဳးကိုုလည္း ပိုု႕ခ်ႏိုုင္ပါမည္။
အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းဆိုုင္ရာပညာေရးက႑အတြက္ အလုုပ္သမား၀န္ၾကီးဌာန၊ က႑အသီးသီးတြင္ ကၽြမ္းက်င္ သူမ်ား၊ စီးပြားေရးပညာရွင္မ်ား၊ လုုပ္ငန္းရွင္မ်ားပါ၀င္ေသာေကာ္မတီျဖင့္ေဆာင္ရြက္လွ်င္ အခ်ိတ္အဆက္ရွိရွိ ေဆာင္ရြက္ႏိုုင္ပါမည္။

၄.၁၂.၂၀၁၂

ေဒါက္တာသိန္းလြင္

-------------------
http://www.maukkha.org/index.php/universities-maukkha/thesis-maukkha/1937-maukkha-dr-thein-lwins-paper-for-educational-reform